Adwokat a Radca Prawny

Adwokat a Radca Prawny: czy stosunek pracy to jedyna różnica ?

Spostrzeżenia ogólne

W swym pierwotnym brzmieniu art. 1 ustawy o radcach prawnych określał zasady wykonywania tzw. obsługi prawnej przez radców oraz organizację ich samorządu. Radca prawny miał być dostosowanym do ustroju realnego socjalizmu prawnikiem wewnętrznym poszczególnych jednostek gospodarki uspołecznionej. Ustawa nawiązywała do uchwały nr 533 Rady Ministrów z 13 XII 1961 o obsłudze prawnej przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek organizacyjnych1. Świadczenie pomocy prawnej przez radcę obywało sie w ramach stosunku pracy2.

Artykuł 1 ustawy o radcach prawnych uległ zmianie mocą ustawy z 22 V 1997 r. (Dz. U. Nr 75, poz. 471 z późn. zm.). Obecnie ustawa o radcach określa zasady wykonywania zawodu radcy a także organizację i sposób działania samorządu. Przynależność każdego radcy lub aplikanta radcowskiego do tego samorządu jego obligatoryjna. Samorząd w wykonywaniu swych zadań jest niezależny i podlega jedynie prawu Ustawa wskazuje, że zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej3. Analogie do adwokatury są tu oczywiste.

Radca prawny, podobnie jak adwokat, służy interesom wymiaru sprawiedliwości i zapewnieniu ochrony praw podmiotowych. Istotą obu zawodów prawniczych jest świadczenie pomocy prawnej. Ustawa o radcach prawnych w art. 7 daje przykładowe, informacyjne i będące superfluum, wyliczenie na czym owa pomoc prawna polega. Po ostatnich zmianach prawa dotyczących obrony w postępowaniu karnym zakres pomocy prawnej udzielanej przez adwokatów i przez radców został w zasadzie ujednolicony4.

Zarówno zawód adwokata jak i radcy prawnego są zawodami zaufania publicznego5. Od osób zamierzających go wykonywać i wykonujących go wymaga się poza stosunkowo wysokimi kwalifikacjami merytorycznymi również pewnych cech moralnych., określanych jako nieskazitelność charakteru. Konieczne jest również podleganie korporacyjnym zasadom etyki o charakterze zjurydyzowanym (kodeksy etyki)6.

Podstawową wartością obu zawodów jest niezależność, będąca gwarancją efektywnej ochrony porządku prawnego, a zwłaszcza praw i wolności obywateli. Radca i adwokat muszą pozostawać wolni od wszelkich uwikłań mogących wpłynąć na ich swobodę wykonywania zawodu i zapewnienia ochrony prawnej. Zasadniczym obowiązkiem jest unikanie konfliktu interesów w stosunku do klientów. W obu zawodach funkcjonuje też rygorystycznie ujęty obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej. Jest on nieograniczony w czasie, trwa też po ustaniu stosunku prawnego, na podstawie którego radca lub adwokat udzielał pomocy prawnej7. Warto jednaj pamiętać, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu8. Jednak ta regulacja, jako wyjątkowa, winna podlegać wykładni restryktywnej.

Oba zawody mają charakter wolny. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 19 X 1999 r.9 rozważając problematykę tego rodzaju zawodów, zwrócił uwagę, że treścią wolności wykonywania zawodu jest stworzenie sytuacji prawnej, w której każdy mieć będzie swobodny dostęp do wykonywania zawodu, uwarunkowany jedynie talentami i kwalifikacjami, nadto rzeczywistą możliwość wykonywania swojego zawodu oraz nie będzie w ramach wykonywania wolnego zawodu poddany rygorom podporządkowania  charakterystycznym dla stosunku pracy10.

W związku z tym art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych wymienia formy organizacyjno prawne w jakich radca prawny może wykonywać zawód. Na odejście od pierwotnego modelu wykonywania tego zawodu wskazuje historia legislacyjna tego artykułu. Początkowo podstawową formą wykonywania zawodu radcy był stosunek pracy, o ile ustawa inaczej nie stanowiła. Obecnie zrównane jest wykonywanie zawodu radcy prawnego w ramach stosunku pracy, w spółkach, w kancelarii, na podstawie umowy prawa cywilnego. Wzbronione zarówno adwokatom jak i radcom jest zawieranie tzw. pactum de quota litis11.

Reasumując wstępne uwagi, można powiedzieć że od lat 90. zacierają się coraz bardziej różnice między dwoma głównymi zawodami prawniczymi. Można mówić o "konwergencji" czy też upodobnieniu się statusu prawnego radcy do statusu adwokata.  W aktualnym stanie prawnym jedyną w zasadzie różnicą w stosunku do adwokatury jest możliwość wykonywania zawodu radcy prawnego na podstawie umowy o pracę. Na tą odrębność warto zwrócić uwagę.

Radca prawny jako pracownik sui generis

Na wstępie trzeba przypomnieć, że radca prawny obowiązany jest chronić przy wykonywaniu obowiązków zawodowych swą niezależność. Okoliczności pozaprawne, pozbawione związku ze stanem faktycznym sprawy czy też polecenia albo instrukcje nie zwalniają radcy z działania na swoją odpowiedzialność i niezależnie od zewnętrznych wpływów12.

Prawodawca zasadniczo przekształca modelowy stosunek pracy, by dostosować go do zawodu radcy prawnego jako wolnego. Przepis art. 9 ustawy o radcach podaje zasady, obowiązujące w wypadku zatrudnienia radcy na podstawie umowy o pracę. Winien zajmować samodzielne stanowisko, podlegające bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. Charakterystyczne jest też, że jeśli w danej jednostce pracuje więcej niż jeden radca, jeden z nich winien być koordynatorem (nie przełożonym). Radcy nie można polecać wykonania czynności nie należących do zakresu pomocy prawnej. Nadto z ważnych powodów radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej13.

Umowa o pracę z radcą nie tworzy stosunku prawnego odpowiadającego generalnej definicji stosunku pracy przewidzianej w art. 22 § 11 Kodeksu pracy. Dzieje się tak ze względu na samodzielność wykonywania tego zawodu prawniczego gwarantowaną mocą prawa. Można powiedzieć, że jest to odmiana stosunku pracy sui generis, pozbawiona elementu zależności czy też podległości organizacyjnej i zawodowej radcy wobec zatrudniającego14. Niezależnie od nazwy umowy zawartej z radcą, pomoc prawna udzielana przez niego na rzecz pracodawcy ma charakter działalności samodzielnej. Jest to gwarantowana ustawowo, wobec czego umowa o pracę zawarta z radcą prawnym nigdy nie będzie odpowiadać modelowej umowie scharakteryzowanej w art. 22 § 1 k.p.15.

W myśl art. 9 ust. 4 ustawy o radcach prawnych pracodawca nie może wydawać radcy poleceń wykraczających poza świadczenie pomocy prawnej. Czy zatem pracodawca może wydawać polecenia dotyczące takiej pomocy? Z pewnością tego rodzaju polecenia nie mogą obejmować wskazań co do sposobu załatwiania poszczególnych spraw. Dozwolone są polecenia dotyczące jedynie organizacyjnej sfery świadczenia pomocy prawnej16).

Zwrócono w doktrynie uwagę, że wykonywanie zawodu radcy na podstawie umowy o pracę pociąga za sobą poddanie radcy i ustawie o radcach prawnych i ustawodawstwu pracy17. Jednakże trzeba brać pod uwagę regułę lex specialis derogat legi generali.

A. Kidyba proponuje, by ze względu na zależność pracowniczą przy powstaniu stosunku pracy nie traktować radców prawnych aktywnych w ramach umów o pracę jako przedstawicieli wolnego zawodu. Zaznacza jednocześnie, że taki radca może być jednocześnie reprezentantem wolnego zawodu i być pozbawionym tego statusu18. Jednak taki dualizm w świetle szczególnego charakteru stosunku pracy radcy prawnego wydaje się być zbędny.

Wnioski końcowe

Mimo gwarancji niezależności radcy prawnego wprowadzonych przez ustawodawstwo polskie wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 6 IX 2012 r., sygn. C-422/11 P (www.eur-lex.europa.eu) podkreśla, że w świetle tradycji prawnych krajów UE i prawotwórstwa europejskiego zasadniczym elementem niezależności adwokata jako współpracownika wymiaru sprawiedliwości jest brak pozostawania w stosunku zatrudnienia z klientem. Zdaniem Trybunału zatrudnienie, również przez jednostkę organizacyjną tylko powiązaną z reprezentowaną przez radcę prawnego stroną, może mieć wpływ na niezależność radcy. Dzieje sie tak, co podkreślił Trybunał, ponieważ interesy jednostki organizacyjnej pokrywają się w dużym stopniu z interesami podmiotu reprezentowanego. Wobec tego istnieje ryzyko, że środowisko zawodowe wywrze wpływ na argumentację i wnioski procesowe radców. Sąd co prawda rozważał tu kwestię reprezentacji przed sądami UE, jednak spostrzeżenie o nieformalnym wpływie na radcę jego "otoczenia zawodowego" nie pozostaje bez znaczenia i dla praktyki krajowej.

Wobec tego rodzaju wypowiedzi judykatury można przewidywać w bliskiej przyszłości zupełne ujednolicenie statusu obu polskich zawodów prawniczych. Odebranie możliwości działania radców prawnych w ramach stosunku pracy spowoduje, że różnica między radcami a adwokaturą stanie się jedynie formalna. Wobec czego oczekiwać należy zniknięcia zawodu radcy w obecnym kształcie poprzez utworzenie jednolitej adwokatury podobnej np. do modelu niemieckiego. Może również wyodrębnić się nowy regulowany ustawowo zawód prawniczy o charakterze in house lawyer specjalizującego się w obsłudze podmiotów gospodarczych na podstawie przede wszystkim stosunku pracy, tym samym mutatis mutandis nawiązującego do pierwotnej koncepcji statusu radcy prawnego.

Bibliografia, Przypisy :
  1. Monitor Polski 1961 nr 96 poz. 406[]
  2. K. Kwapisz, Komentarz do art. 1 ustawy o radcach prawnych, Lexis Nexis- SIP LEX 2011, dalej cytowane jako: Komentarz z podaniem nr artykułu[]
  3. Komentarz do art. 1[]
  4. Por. Komentarz do art. 6[]
  5. Zob. np. P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania publicznego. Radca Prawny 2002 nr 4/5 s. 22-29[]
  6. Por. Komentarz do art. 2[]
  7. Por. Komentarz do art. 3[]
  8. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505, z późn. zm., zob. np. Komentarz do art. 3[]
  9. Sygn. akt SK 4/99, Lex Polonica nr 344821[]
  10. Przykładem definicji wolnego zawodu opracowanej na potrzeby konkretnej ustawy jest treść pkt. 11 ust. 1 art. 4 ustawy z 20 XI 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm). Jest to definicja przez wyliczenie, dostosowana do potrzeb prawa finansowego. Nie dotyka ona istoty wykonywania wolnego zawodu, myląco określając go jako pozarolniczą działalność gospodarczą. Wykonywanie danego zawodu nie musi być tożsame z prowadzeniem działalności komercyjnej. Nie są to pojęcia równoznaczne (J. Jacyszyn, Wokół statusu prawnego radcy prawnego, Radca Prawny ZN, 2015/1, s. 9-23). Wobec tego samodzielna działalność czy to adwokata czy radcy prawnego o innym charakterze niż stosunek pracy nie powinna być traktowana jako li tylko rodzaj działalności zarobkowej. Utożsamianie radców prawnych z ludźmi interesu jak i zwykłymi pracownikami jest mało zasadne (Por. jednak J. Jacyszyn, Wokół statusu op.cit.)[]
  11. Zob. np. Komentarz do art. 8[]
  12. Por. np. obiter dicta w wyroku WSA w Poznaniu z 1 marca 2007 r., I SA/Po 1138/06 oraz Komentarz do art. 13[]
  13. Art. 22 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, zob np. Komentarz do art. 9[]
  14. Por. A. Dobrowolski, O istocie sporu, Radca Prawny 1996/6, s. 7-10[]
  15. Tak np. Redakcja Radcy Prawnego, Umowa o pracę radcy prawnego, Radca Prawny 1997/2, s. 71[]
  16. H. Wierzbińska, Właściwości stosunku pracy radcy prawnego, cz. I., Radca Prawny 2002/4-5, s. 51-63. Jedynie organy jednostek organizacyjnych i osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych bądź samodzielnych mogą żądać od radcy sporządzenia opinii prawnej (W. Sarnowski, Opinie prawne, Radca Prawny 1998/5, s. 37-41). Koordynator nie jest przełożonym radców prawnych prowadzących obsługę prawną w ramach danej jednostki organizacyjnej. Nie jest uprawiony do wydawania poleceń albo kontroli czynności radców prawnych. (tak np. T. Niedziński, Zatrudnienie radcy prawnego w jednostce samorządu terytorialnego, Finanse Komunalne 2014/5, s. 13-20[]
  17. Np. K. Stoga, D. Szubielska, Dwugłos radców prawnych dotyczący statusu radcy prawnego, Radca Prawny ZN. 2015/3, s. 9-39[]
  18. A. Kidyba, Radca prawny: zawód wolny, regulowany czy przedsiębiorca?, Radca Prawny ZN. 2014/1, s. 11-21[]
logo adwokat Rzeszów kancelaria
Kancelaria Adwokacka Jakubowska-Zawada
Kancelaria Adwokacka Joanny Jakubowskiej-Zawada to renomowana firma prawnicza, świadcząca kompleksowe usługi prawne dla klientów indywidualnych i przedsiębiorstw. Zespół doświadczonych adwokatów oferuje profesjonalne doradztwo i reprezentację prawną w obszarach prawa gospodarczego, cywilnego i rodzinnego. Dążąc do ochrony i realizacji interesów swoich Klientów, Kancelaria kieruje się wartościami takimi wartościami jak: profesjonalizm, skrupulatność i skuteczność.

Publikacje Adwokatów i Prawników

Jakubowska-Zawada I partnerzy

Copyright 2013-2023 Kancelaria Adwokacka Adwokat Joanna Jakubowska-Zawada
Zastrzeżenia prawnePolityka prywatności