Rola współpracy pomiędzy kierownikiem specjalizacji a lekarzem w trakcie specjalizacji została opisana w części I niniejszego artykułu. Należy podkreślić, że ocena odpowiedzialności za działania lub zaniechania lekarza w trakcie specjalizacji, będzie dokonywana indywidualnie w każdym przypadku, jednak istotnym punktem wyjścia jest dbałość o wykonywanie nadzoru przez kierownika specjalizacji nad podejmowanymi przez rezydenta działaniami, jak również obowiązek konsultacji rezydenta z kierownikiem specjalizacji zamierzonego procesu diagnostycznego i planu leczenia. Przedmiotowy artykuł natomiast dotyczy prawa i obowiązku konsultacji lekarza w trakcie szkolenia specjalizacyjnego, jak również wszystkich lekarzy specjalistów.
Prawo i obowiązek konsultacji
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, dalej „u.z.l.l.d.”1 „lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami oraz środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością”. Natomiast w myśl art. 37 u.z.l.l.d. „w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie.”2Komentowany przepis odnosi się do wszystkich lekarzy, w tym lekarzy specjalistów. Na każdym etapie procesu leczenia, jeżeli lekarz poweźmie jakiekolwiek wątpliwości, powinien zasięgnąć opinii lekarza specjalisty. Ustalenie prawidłowego rozpoznania w dobie walki z koronawirusem (SARS-CoV-2) może przysparzać lekarzom w codziennej pracy wielu trudności. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą „lekarz powinien z własnej inicjatywy zasięgnąć opinii innego lekarza, jeżeli nie jest pewny słuszności postawionej przez siebie diagnozy i podejmowanych na jej podstawie czynności. Decyzja o konsultacji należy do niego, jednak, gdy stwierdzi, że nie jest w stanie sam rozstrzygnąć wątpliwości, które mogą być dzięki niej usunięte - ma on obowiązek wystąpienia o nią”.3
Należy mieć na uwadze jednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego, który uznaje powinność każdego lekarza do poddawania krytycznej analizie procesu leczenia na każdym jego etapie po to, by wykluczyć wątpliwości diagnostyczne lub terapeutyczne4. Brak realizacji tego obowiązku stanowi rażące zaniechanie przez lekarza wykonania obowiązku wynikającego z art. 37 u.z.l.l.d. i może przyczynić się do powstania błędu diagnostycznego lub błędu w zastosowanym leczeniu. Ponadto w sytuacji, w której lekarz podejmuje czynności spoza obszaru swojej specjalizacji, do których kwalifikowany jest specjalista, robi to na własne ryzyko i będzie ponosił odpowiedzialność według kryteriów oceny postępowania specjalisty. „Zwykle lekarz ogólny nie posiada kwalifikacji, które ma specjalista, i pacjent doznaje szkody, której mógłby uniknąć, gdyby w odpowiednim czasie trafił do specjalisty. W takiej sytuacji samo podjęcie się czynności wymagającej specjalnych kwalifikacji stanowi już winę lekarza, chyba, że zwłoka wynikająca z braku specjalisty w danej chwili miałaby dla pacjenta ujemne następstwa. Za uchylenie się od powyższego obowiązku lekarz będzie ponosił odpowiedzialność z tytułu naruszenia zasad etyki, a w przypadku, gdy wobec braku konsylium lub porady specjalisty wyrządzi szkodę pacjentowi – będzie wobec pacjenta ponosił odpowiedzialność na zasadach ogólnych.”5.
Należy podkreślić, iż oprócz zasady zasięgnięcia opinii lub zwołania konsylium, o której mowa w art. 37 u.z.l.l.d. powołana ustawa przewiduje inne przypadki, w których lekarz jest zobowiązany do zaciągnięcia opinii innego lekarza:
a) art. 34 ust. u.z.l.l.d. zgodnie z którym, jeżeli lekarz nie może uzyskać od pacjenta pisemnej zgody na wykonanie zabiegu operacyjnego albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta, ani nie dysponuje zgodą przedstawiciela ustawowego lub właściwego sadu opiekuńczego, zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, lekarz może czynności lecznicze, lecz w takim przypadku ma on obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności,
b)art. 35 ust. u.z.l.l.d. zgodnie z którym, jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności, lecz w takim przypadku lekarz ma, o ile jest to możliwe, obowiązek zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalizacji.
Pozostaje jeszcze kwestia zasięgnięcia opinii innego lekarza lub zwołania konsylium lekarskiego na życzenie pacjenta – jednak zostanie ona opisana w odrębnym artykule.
Ustawodawca nie wskazał terminu w jakim zaciągnięcie opinii lub zwołanie konsylium powinno nastąpić. Oczywistym jest jednak, że lekarz powinien kierować się dobrem pacjenta i dążyć do wdrożenia właściwego leczenia bez zbędnej zwłoki. Zgodnie z utartą praktyką konsylium lekarskie odbywa się z udziałem całego dostępnego personelu lekarskiego. Zasadą jest, że z odbytego konsylium sporządza się protokół. Obowiązek konsultacji lekarskiej reguluje także Kodeks Etyki Lekarskiej, dalej „KEL”6. Obowiązuje zasada, iż pacjent w zakresie występującego u niego schorzenia powinien być leczony przez lekarza specjalistę z odpowiedniej dziedziny medycyny. W świetle art. 10 KEL „lekarz nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych. Jeżeli zakres tych czynności przewyższa umiejętności lekarza, wówczas winien się zwrócić do bardziej kompetentnego kolegi. Nie dotyczy to nagłych wypadków i ciężkich zachorowań, gdy zwłoka może zagrażać życiu lub zdrowiu chorego.” Kodeks Etyki Lekarskiej ujmuje szerzej od komentowanego przepisu obowiązek uzyskania opinii innego lekarza. Przede wszystkim przepis art. 10 KEL przewiduje obowiązek zwrócenia się przez lekarza o pomoc do innego, bardziej kompetentnego kolegi, gdy przy wykonywaniu czynności diagnostycznych, zapobiegawczych, leczniczych i orzeczniczych stwierdzi, że ich zakres przewyższa jego umiejętności. Przy czym co istotne opinia innego lekarza ma wyłącznie charakter doradczy, a za całokształt postępowania leczniczego odpowiada lekarz prowadzący to leczenie, na co wskazuje art. 54. KEL „w razie wątpliwości diagnostycznych i leczniczych lekarz powinien, w miarę możliwości, zapewnić choremu konsultację innego lekarza. Opinia konsultanta ma charakter doradczy, gdyż za całość postępowania odpowiada lekarz prowadzący leczenie.”
Reasumując zaleca się:
- dokonywania wpisów w dokumentacji medycznej pacjenta, w sposób możliwie najbardziej szczegółowy, wszystkich zleconych konsultacji i ich wyniku; dbałość o uzyskanie jak najszybszej konsultacji i odnotowanie ustaleń w dokumentacji medycznej; wpisywanie w treści zlecenia konsultacji prośbę do innego specjalisty o przedstawienie jej wyników;
- zasięgania konsultacji u innego lekarza w każdym przypadku, którego stopień skomplikowania wykracza poza daną specjalizację oraz zwoływanie konsylium lekarskiego w wątpliwych przypadkach;
- świadomość, że „nieprawidłowy sposób leczenia, rozmijający się ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej, przy pominięciu innych metod leczenia oraz zwłoka z zasięgnięciem opinii specjalisty stanowi winę lekarzy.“7
Warto zauważyć, że art. 37 u.z.l.l.d. nie określa charakteru konsultacji uzyskanej w jego trybie ani też nie rozstrzyga tego, na którym z lekarzy spoczywa odpowiedzialność za dalsze postępowanie lecznicze.8. Zagadnienie to została uregulowane wyłącznie na kanwie KEL w art. 54. Przedmiotowa kwestia może w praktyce rodzić wiele pytań np. czy lekarz prowadzący specjalista chorób zakaźnych wykonujący pracę w szpitalu jednoimiennym w sytuacji, gdy u jego pacjenta wystąpią objawy innej choroby np. kardiologicznej, z chwilą zlecenia konsultacji w tym zakresie przestaje być lekarzem prowadzącym? Kwestia ta nie została do dnia publikacji niniejszego artykułu rozstrzygnięta przez ustawodawcę.
W przypadku pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.
Artykuł został przygotowany w ramach specjalizacji z Kancelarii w zakresie prawa medycznego przy wsparciu merytorycznym adwokat Joanny Jakubowskiej-Zawada.
Bibliografia, Przypisy :- ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2020.514.j.t.[↩]
- Por. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 24 lutego 2005 r., sygn. akt V KK 375/04, OSNKW 2005 nr 3, poz. 31[↩]
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r., wydany w sprawie sygn. akt V KK 375/04, OSNKW 2005, nr 3, poz. 31, z glosą M. Królikowskiego, Medycyna Praktyczna 2006, nr 3, s. 154 i J. Wyrembaka, PiM 2006, nr 1, s. 125[↩]
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2005 r., wydany w sprawie sygn. akt V KK 375/04, OSNKW 2005/3/31, Prok.i Pr.-wkł. 2005/9/1, Biul.SN 2005/3/18, Wokanda 2006/1/18[↩]
- Por. dr Beata Cygan, Agnieszka Dyszlewska-Tarnawska, dr Gabriela Rączka, Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, Komentarze Becka, Wydanie 2, Rok 2015[↩]
- https://nil.org.pl/uploaded_images/1574857770_kodeks-etyki-lekarskiej.pdf[↩]
- Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 15 lipca 2003 r., wydany w sprawie sygn.. akt I C 955/98, Legalis 83915[↩]
- Zielińska E. (red.), Barcikowska-Szydło E., Majcher K., Malczewska M., Preiss W., Sakowski K., Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, LEX, 2014[↩]