Lekarz w trakcie specjalizacji w dobie koronawirusa - część 1

Mając na uwadze fakt, iż obecnie lekarzy specjalistów w naszym kraju jest stanowczo za mało ok. 2.3 lekarzy na 1.000 pacjentów (podczas gdy w Grecji stosunek ten wynosi 6.3 do 1.000 a we Włoszech 3.8 do 1.000¹) i są oni coraz starsi, do walki z koronawirusem (SARS-CoV-2) zaangażowani będą lekarze w trakcie specjalizacji – rezydenci. Warto zatem przyjrzeć się prawnym zasadom odbywania szkolenia specjalizacyjnego w kontekście ewentualnej odpowiedzialności za szkody wobec pacjentów.

Odpowiedzialność lekarza w trakcie specjalizacji w dobie walki z koronawirusem należy rozpatrywać na kilku płaszczyznach.

Obowiązek nadzoru kierownika specjalizacji

Lekarz odbywa szkolenie specjalizacyjne pod kierunkiem kierownika specjalizacji (art. 16 m ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2020.514.j.t.)²), dalej zwana „u.z.l.l.d.”.

Zgodnie z art. 16m ust. 7 u.z.l.l.d. kierownik specjalizacji lub lekarz kierujący danym stażem kierunkowym ma wobec lekarza odbywającego szkolenie specjalizacyjne m.in.: następujące obowiązki:

1. konsultuje i ocenia proponowane i wykonywane przez lekarza badania diagnostyczne i ich interpretację, rozpoznania choroby, sposoby leczenia, rokowania i zalecenia dla pacjenta (art. 16m ust. 7 pkt 2) u.z.l.l.d.);
2. prowadzi nadzór nad wykonywaniem przez lekarza zabiegów diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych objętych programem specjalizacji do czasu nabycia przez lekarza umiejętności samodzielnego ich wykonywania (art. 16m ust. 7 pkt 3) u.z.l.l.d.);
3. uczestniczy w wykonywanym przez lekarza zabiegu operacyjnym albo stosowanej metodzie leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta do czasu nabycia przez lekarza umiejętności samodzielnego ich wykonywania lub stosowania (art. 16m ust. 7 pkt 4) u.z.l.l.d.).

Co więcej na podstawie § 15 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2019 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. 2019.602)³) kierownik specjalizacji m.in. wyznacza lekarzowi pacjentów do prowadzenia, ustala harmonogram dyżurów oraz w porozumieniu z kierownikiem jednostki akredytowanej decyduje o dopuszczeniu lekarza do samodzielnego pełnienia dyżuru.

Lekarze rezydenci wykonują zabiegi diagnostyczne, lecznicze, rehabilitacyjne oraz zabiegi operacyjne pod nadzorem kierownika specjalizacji lub lekarza kierującego stażem kierunkowym, którzy asystują w tych zabiegach. Samodzielne wykonywanie zabiegów jest możliwe dopiero wówczas, gdy lekarz nabędzie umiejętności do samodzielnego ich wykonywania. Uzależnione jest to od oceny i decyzji powyżej wymienionych osób, które tym samym ponoszą odpowiedzialność za przedwczesne dopuszczenie lekarza rezydenta do samodzielnego wykonywania określonych zabiegów.⁴

Powyższe stanowisko komentatorów jest zasadne również w dobie stanu epidemii koronawirusa (SARS-CoV-2). W świetle art. 4 u.z.l.l.d. „lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.” Jednak objawy choroby zakaźnej jaką jest koronawirus⁵), jej przebieg i standardy leczenia nie zostały jeszcze w całości ustalone oraz nie zostały wypracowane leki czy szczepionki przeciwdziałające chorobie. Zatem proces diagnostyczny i plan leczenia realizowany przez lekarza w trakcie szkolenia specjalizacyjnego powinien odbywać się co do zasady pod nadzorem, a co najmniej w ramach bieżącej konsultacji z kierownikiem specjalizacji. Pomimo wydania opinii przez kierownika specjalizacji potwierdzającej nabycie umiejętności samodzielnego wykonywania zabiegów lub procedur medycznych, lub zdolności do pełnienia dyżurów, lekarz będący w trakcie szkolenia specjalizacyjnego, bądź nawet je kończący, nie jest jeszcze specjalistą w pełnym tego słowa znaczeniu.

„Samodzielność oznacza pełną odpowiedzialność za dokonane lub zaniechane czynności. Natomiast w okresie, kiedy lekarz rezydent nie legitymuje się jeszcze samodzielnością, kierownik specjalizacji ponosi odpowiedzialność za czynności dokonane pod jego nadzorem, chyba, że lekarz rezydent w sposób oczywisty przyczynił się do powstania szkody na rzecz pacjenta, nie dochowując należytej staranności w wykonywaniu powierzonego zadania.”⁶ Zatem odpowiedzialność może ponieść wyłącznie kierownik specjalizacji za działania lub zaniechania niesamodzielnego rezydenta, jak i kierownik specjalizacji wraz z rezydentem, jak również sam rezydent.

Zalecane jest, aby kierownik specjalizacji podjął działania zmierzające do tego, aby lekarz w trakcie szkolenia specjalizacyjnego miał bieżącą możliwość kontaktu i konsultacji w ramach realizowanego procesu leczenia, tak aby wykonywanie określonych zabiegów lub procedur medycznych odbywało się z asystą lub pod nadzorem kierownika specjalizacji albo lekarza specjalisty przez niego wyznaczonego (§ 13 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2019 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. 2019.602)). Zalecane jest również z drugiej strony, aby lekarz w trakcie szkolenia specjalizacyjnego zgłosił potrzebę objęcia go dodatkowym nadzorem. Takie postępowanie przyczyni się z pewnością do podniesienia standardu opieki nad pacjentem, ale co również istotne do zabezpieczenia interesów kierownika specjalizacji jak i lekarza w trakcie szkolenia specjalizacyjnego. Należy pamiętać, iż ocena realizacji obowiązków kierownika szkolenia jak i sposób postępowania lekarza w trakcie specjalizacji może podlegać w przyszłości ocenie zarówno z perspektywy odpowiedzialności cywilnej, karnej jak i dyscyplinarnej. Na kanwie postępowań sądowych, przeprowadzonych przez Kancelarię Adwokacką Joanna Jakubowska – Zawada, należy stwierdzić, iż w toku ustalania odpowiedzialności za działania lub zaniechania rezydenta, kluczową rolę odgrywa fakt czy działał on samodzielnie czy pod nadzorem.

Jeżeli są Państwo zainteresowani oceną konkretnego przypadku zapraszamy do kontaktu. Artykuł przygotowany został przy wsparciu merytorzycznym adwokat Joanny Jakubowskiej-Zawada w ramach specjalizacji z prawa medycznego

1. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/health_glance-2017-52-en.pdf?expires=1585903571&id=id&accname=guest&checksum=2FC3549C62D1547B89316F5F68A5E60A[↩]
2. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2020.514.j.t.[↩]
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2019 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. 2019.602[↩]
4. Kopeć M. (red.), Buczek E., Caban Ł., Dziamski Ł., Grecki W., Plichta A., Retkowska-Mika L., Urbańska M. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz WK, 2016 [↩]
5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2020 r. w sprawie zakażenia koronawirusem SARS-COv-2 (Dz.U. 2020.325[↩]
6. https://www.izbalekarska.opole.pl/struktura/komisje-problemowe/komisja-mlodych-lekarzy/item/514-lekarze-rezydenci-okiem-prawnika[↩]