Status rzecznika patentowego
Podobnie jak zawód adwokata, zawód rzecznika patentowego należy do zawodów o szczególnej regulacji ustawowej. Samorząd rzecznikowski, podobnie jak adwokacki, stanowi korporację prawa publicznego, czuwającą na prawidłowym wykonywaniem zawodu. Ustawa o rzecznikach patentowych wprowadziła ochronę prawną tytułu zawodowego rzecznika. Ponadto, w związku z wykonywaniem czynności zawodowych, rzecznik korzysta z ochrony prawnej przysługującej adwokatowi.
Rzecznik świadczy pomoc ograniczoną ratione materiae do spraw własności przemysłowej. Wymogi co do jakości pomocy są takie same jak dla adwokata czy radcy prawnego1. Odmiennie niż w stosunku do adwokatów czy radców, do zostania rzecznikiem patentowym nie jest wymagane ukończenie studiów prawniczych. Jest to uzasadnione znaczną przydatnością dla pomocy w sprawach własności przemysłowej również wykształcenia w innych dziedzinach, zwłaszcza technicznych.
W swojej pracy rzecznik patentowy podlega jedynie ustawom. Ma ponadto obowiązek przestrzegania zasad etyki zawodowej i działania z najwyższą starannością. Zasady etyki wynikają z ogólnie aprobowanych w polskim społeczeństwie norm moralnych stosowanych w realiach zawodu rzecznika patentowego jako zawodu zaufania publicznego2.
Rzecznika zatem zaliczyć można do przedstawiciela wolnych zawodów3). Pojęcie wolnego zawodu jest często spotykane w literaturze i w życiu gospodarczym. Nie doczekało się jednak w Polsce definicji normatywnej, co nie musi być uznawane za lukę i mankament prawny4. Problematyka prawna wolnych zawodów jest regulowana odrębnymi aktami prawnymi, brak tu lex generalis. Czy zasadny jest postulat wprowadzenia tego rodzaju ogólnej "konstytucji" wolnych zawodów? Postuluje to J. Jacyszyn5, jednak kwestia ta wymaga dalszej debaty i rodzi wiele pytań. Zasadne jest stwierdzenie, że wiele problemów rodzących się w ramach wykonywania wolnych zawodów ma charakter pozajurydyczny i nie nadaje się do poddania regulacji ustaw, zwłaszcza o charakterze kazuistycznym6.
Zawód rzecznika patentowego należy też do zawodów zaufania publicznego, o których mówi art. 17 Konstytucji. Ustawa o rzecznikach patentowych, jako jedyna w polskim prawodawstwie, postanawia o tym explicite. Specjalny status takich zawodów polega na tym, że do ich przedstawicieli zwracają się klienci w sprawach, które oprócz znacznej wiedzy fachowej wymagają dyskrecji, i uczciwości oraz dokładania najwyższej staranności7.
Do cech konstytutywnych zawodów zaufania publicznego można zaliczyć: a). powierzenie wykonującym go prywatnych informacji klientów, b). uznanie owych informacji za chronioną prawnie tajemnicę zawodową c). immunitet materialny przedstawicieli zawodu, d). wolność od nadzoru urzędniczego i hierarchizacji, e). związanie sformalizowaną deontologią zawodową8.
Samorząd rzeczników, podobnie jak samorząd adwokatury, opiera się przede wszystkim na art. 17 ust. 1 Konstytucji. Funkcjonuje bazując na konstytucyjnej zasadzie decentralizacji, gwarantując zachowanie wysokich standardów merytorycznych i moralnych w ramach danego zawodu9. Jednakowe wobec tego są zadania obu samorządów korporacyjnych10. Są one ściśle powiązane z interesem publicznego, który ma charakter dynamiczny. Zapewnia to niezbędną swobodę interpretacji prawa oraz stanowi impuls dla rozwoju prawodawstwa i orzecznictwa11.
Zakres działania rzecznika patentowego
Zawód rzecznika patentowego ma charakter interdyscyplinarny. Poza dość znaczną wiedzą prawniczą wymagana jest wiedza techniczna oraz doświadczenie praktyczne w przygotowaniu dokumentacji12. Decydujące jest zatem erudycyjne przygotowanie zawodowe, w którym uzupełnia się kształcenie akademickie, kształcenie w ramach aplikacji oraz własna praca rzecznika. Praktyka rzecznikowska wymaga szerokiej wiedzy technicznej, prawniczej, językowej oraz specyficznego doświadczenia w formułowaniu dokumentacji zgłoszeniowej dla poszczególnych przedmiotów własności przemysłowej. O fachowości rzecznika patentowego decyduje więc nie tylko wyższe wykształcenie w jednej określonej dziedzinie, lecz specjalistyczne, wielostronne przygotowanie do zawodu. Wychodzi ono daleko poza zakres wykształcenia na poszczególnych kierunkach studiów13. Nowelizacja z 2010 r. wprowadziła obowiązek doskonalenia umiejętności i kształcenia zawodowego rzeczników. Dla adwokatów i radców dokształcanie było obligatoryjne i wcześniej14.
Pojęcie własności przemysłowej jest szerokie, obejmuje ono patenty na wynalazki, wzory przemysłowe i użytkowe, znak towarowy, znaki usługowe, oznaczenia pochodzenia, nazwy handlowe a ponadto zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Problematyką zakresu spraw, w jakich pełnomocnikiem może być rzecznik patentowy zajmował się SN. W wyroku z 13 III 2008 r. III CSK 337/07 (OSNC - ZD 2009/2/34, LEX Nr 408436)15 wskazał, że rzecznik może być pełnomocnikiem procesowym we wszelkich sprawach o zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Decydujący jest tu nie art. 87 k.p.c., lecz art. 9 ust. 1 ustawy o rzecznikach patentowych w zw. z jej art. 2.
Wobec tego w postępowaniu cywilnym rzecznik może być pełnomocnikiem w sprawach własności przemysłowej wedle art. 2 ustawy o rzecznikach. Sąd Najwyższy zauważył również, że ustawodawca założył biegłość rzecznika patentowego co do całości problematyki zwalczania nieuczciwej konkurencji, zatem niekonsekwencją byłoby ograniczanie jego uprawnień odnośnie bycia pełnomocnikiem w sprawach tego rodzaju.
Pomoc techniczna świadczona przez rzecznika polega na tzw. ustalaniu stanu techniki. Stan techniki to ogół wiedzy technicznej podanej do powszechnej wiadomości przed datą, wedle której oznacza się pierwszeństwo uzyskania patentu albo prawa ochronnego. Wobec tego pomoc techniczna to opracowywanie opisów technicznych zgłoszeń, które są pierwszą częścią składową dokumentu patentowego. Rzecznik winien również dysponować wiedzą pozwalającą przy pomocy wyspecjalizowanych baz danych itp. narzędzi prowadzić poszukiwania dotyczące ustalenia stanu techniki, to jest rozwiązań danego wzoru albo wynalazku16.
Trybunał Konstytucyjny przypomniał (orz. z 21 V 2002 r., K 30/01, OTK-A 2002, nr 3, poz. 32), że w opisie wynalazku i sformułowaniu zastrzeżeń patentowych nie ma miejsca wykładnia prawa czy proponowanie rozwiązań prawnych, lecz jest to opis stricte techniczny, który „umożliwiałby znawcy urzeczywistnienie wynalazku". Konieczne jest przedstawienie stanu techniki w relewantnej dziedzinie oraz wyjaśnienie, na czym polega „nowość" rozwiązania. Zastrzeżenia patentowe powinny określać cechy techniczne rozwiązania, które będą determinowały zakres ochrony patentowej. Oczywista jest tu konieczność posiadania wysokiej wiedzy politechnicznej.
Formy wykonywania zawodu
Tak jak radca prawny, a odmiennie niż adwokat, rzecznik patentowy może wykonywać swój zawód w ramach stosunku pracy (na rzecz pracodawcy). Ustawa wymaga, by rzecznik patentowy, podobnie jak radca, zajmował samodzielne stanowisko bezpośrednio podległe kierownikowi jednostki organizacyjnej. Jeśli zatrudnia się dwóch lub więcej rzeczników, jeden z nich pełni funkcje koordynatora17.
Rzecznik może też świadczyć pomoc w ramach kancelarii patentowej prowadzonej jednoosobowo lub w formie spółki. Nowelizacja z roku 2010 umożliwiła prowadzenie tzw. spółek multidyscyplinarnych. Rzecznicy mogą prowadzić kancelarie wspólnie z adwokatami i radcami prawnymi we wszelkich dopuszczalnych formach prawnych. Kancelaria patentowa może być prowadzona jako spółka komandytowa lub komandytowo-akcyjna, gdzie komplementariuszami są przedstawiciele innych wolnych zawodów prawniczych, o ile działają wspólnie z rzecznikami patentowymi w ramach kancelarii patentowej18. Przyjęcie, że całkowity zakaz łączenia działalności prawniczej z inną skierowany jest jednie do spółek z udziałem przedstawicieli zawodów regulowanych19 może sprzyjać działaniu in fraudem legis. Wspólnikami spółek multidyscyplinarnych nie mogą być ani osoby prawne ani inne spółki osobowe, nawet jeśli zajmują się udzielaniem pomocy prawnej i są spółkami multidyscyplinarnymi20.
Wspólna praktyka adwokata czy radcy prawnego oraz rzecznika patentowego ma miejsce, gdy przedmiotem ich czynności będzie świadczenie pomocy w sprawach własności przemysłowej21. Pojęcie własności przemysłowej należy tu rozumieć szeroko. Praktyka w tej dziedzinie będzie wiązać się z procesem cywilnym, postępowaniami administracyjnym i sądowo-administracyjnym, ale i z prawem karnym, w szczególności z prawem karnym gospodarczym.
Rzecznik patentowy wykonujący zawód w kancelarii patentowej czy w ramach stosunku pracy może równolegle świadczyć pomoc prawną i techniczną w oparciu o umowy cywilnoprawne. Czy wskazanie przez ustawodawcę w art. 4 ust. 3 możliwości wykonywania zawodu rzecznika w oparciu o umowy cywilne pozwala uznać za dopuszczalne wykonywanie zawodu przez konkretnego rzecznika patentowego jedynie w takiej formie? Zwraca uwagę, że dopiero ust. 3 artykułu 4 pozwala wykonywać zawód „także na postawie umów cywilnoprawnych". „Także" wskazuje na subsydiarność tej formy aktywności22.
Wnioski końcowe
Konkludując, można stwierdzić, że zawód rzecznika patentowego jest zawodem wysoce wyspecjalizowanym z samej swej istoty. Nie jest to zawód jedynie prawniczy, silnie wiąże się z kwestiami technicznymi i naukami ścisłymi. Sama wiedza prawnicza wymagana od rzecznika obejmuje dość wąską i specjalistyczną dziedzinę. Specjalizowanie się przewidziane już w ustawie oraz możliwość zatrudnienia w ramach stosunku pracy wykazuje formalne podobieństwo do pierwotnego modelu uregulowania zawodu radcy prawnego jako prawnika "in house" zajmującego się sprawami gospodarczymi. Kompetencje adwokata i rzecznika patentowego mogą się doskonale uzupełniać w ramach wspólnego prowadzenia kancelarii, na co dozwala w szerokim zakresie sama ustawa o rzecznikach patentowych.
Bibliografia, Przypisy :- Por. np. E. Tkaczyk, Ustawa o rzecznikach patentowych. Komentarz, Wprowadzenie, SIP LEX- Lexis Nexis 2011 , dalej cytowane jako E. Tkaczyk, Komentarz z numerem artykułu[↩]
- Por. R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 2001, s. 206-219, z perspektywy porównawczej: R. Sarkowicz, Amerykańska etyka prawnicza, Kraków 2004 passim, zw. s. 301-309[↩]
- Rzecznik patentowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu prawa działalności gospodarczej, kompleksową regulacją jest tu ustawa o rzecznikach patentowych (por. wyr. NSA z 29 III 2007 r., II GSK 234/06[↩]
- Tak jednak J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, SIP LEX - LexisNexis 2004, wprowadzenie[↩]
- Wykonywanie... op.cit[↩]
- Por. J. Jacyszyn, Wykonywanie... op.cit[↩]
- E. Tkaczyk, Komentarz do art. 1[↩]
- P. Antkowiak, Polskie i europejskie standardy wykonywania wolnych zawodów, Przegląd Politologiczny, 1/2013, s. 131[↩]
- Por. Ibidem, s. 133[↩]
- Zob. np. E. Tkaczyk, Obowiązkowa przynależność do samorządu zawodowego na przykładzie Polskiej Izby Rzeczników Patentowych, „Przegląd Sądowy" 2011, nr 7-8, s. 142-154[↩]
- Zob. E. Tkaczyk, Komentarz do art. 1[↩]
- Ibidem[↩]
- E. Tkaczyk, Komentarz do art. 3[↩]
- Zob. E. Tkaczyk, Komentarz do art. 14(a)[↩]
- Zob. też wyroki: SA w Lublinie z 28 X 2014 r., I ACa 449/14, SN z 16 XI 2003 r. III CK 580/2003; NSA z 3 X 2005 r, II GSK 195/05[↩]
- E. Tkaczyk, Komentarz do art. 8[↩]
- Por. np. E. Tkaczyk, Komentarz do art. 4, zob. też np. J. Borowicz, Pracowniczy status rzecznika patentowego - zagadnienia wybrane, PiZS 2003/2, s. 23[↩]
- A. Nowak-Gruca, Wykonywanie zawodu rzecznika patentowego w spółkach handlowych, Rejent-WS 2014/12, s. 189-206[↩]
- Tak B. Sołtys, Bariery rozwoju osobowych spółek wielodyscyplinarnych z udziałem regulowanych zawodów prawniczych, Rejent-WS 2014/12, s. 234-263[↩]
- B. Sołtys, Bariery... op. cit[↩]
- A. Nowak-Gruca, Wykonywanie... op.cit[↩]
- E. Tkaczyk, Komentarz do art. 4[↩]